دانش پرستاری: از کلاس درس تا جامعه

بسمه تعالي

دانشگاه علوم پزشكي و خدمات بهداشتي درماني گلستان

کميته تحقيقات دانشجويي دانشکده پرستاري و مامايي

پرسشنامه طرح تحقيقاتي دانشجويي

قسمت اول- اطلاعات زمينه اي مربوط به طرح پژوهشي 

1-1) عنوان طرح پژوهشي : بررسی مصرف گیاهان دارویی در تسکین علائم ديسمنوره  در دختران دانشجوی دانشگاه هاي گرگان در سال 1386

2-1)عنوان طرح پژوهشي به انگليسي:

A Survey of Herbal Remedies By University Students Of Gorgan To Relieve The Discomfort Of Dysmenorrhea

3-)1نوع طرح پژوهشي: بنيادي- كاربردي* بنيادي 

قسمت دوم- اطلاعات مربوط به ارائه دهنده(گان)

قسمت سوم – اطلاعات كلي در رابطه با طرح پژوهشي

1-3) مقدمه و معرفي طرح پژوهشي و بيان مساله

داروهاي گياهي از روشهاي نوين طبيعي درماني است كه از سال ها پيش براي درمان بیماری های مختلف به کار گرفته مي شده است . طب سنتی در کشورهای آسیایی از جمله چین(1) و ژاپن(2) سابقه دیرینه ای دارد. ایران نیز از این قاعده مستثنی نمی باشد. ابوعلی سینا در درمان بیماران خود از داروهای گیاهی استفاده می کرده است و  بسیاری از آنها امروز نیز مورد استفاده قرار می گیرند(3). ایران کشوری وسیع با شرایط اقلیمی متنوع و گسترده گیاهی گوناگون می باشد. این گیاهان از دیر باز در درمان بیماریها از قبیل دردهای قاعدگی  مورد استفاده واقع می شده است (4،5،6).

دیسمنوره به معنی درد همراه با قاعدگی می باشد که معمولا ماهیت کرامپی دارد. درد در قسمت پایین شکم متمرکز می شود(7). دیسمنوره یک اختلال شایع ژنیکو لوژیک است  و در 50درصد زنان دیده می شود(8).  نزدیک به 1درصد زنان به علت دیسمنوره شدید به مدت1تا3 روز از انجام فعالیت روزانه باز می مانند(9). از لحاظ بالینی به دو گروه عمده تقسیم می شود اولیه و ثانویه دیسمنوره اولیه به قاعدگی دردناک در غیاب بیماری لگنی گفته می شود و دیسمنوره ثانویه عبارت است از وقوع قاعدگی درد ناک ناشی از بیماری لگنی مانند آندو متریوز و بیماریهای التهابی مزمن لگن(8 و 9). معمولا درد همزمان با شروع قاعدگی شروع میشود و ممکن است 24-48 ساعت به طول انجامد ( 9 و10). مکانیسم درد در دیسمنوره اولیه به فعالیت پروستو گلاندین ها نسبت داده می شود که سبب انقباض میومتر می شود(11 و7). بعضی مواقع تهوع اسهال، خستگی سردرد و احساس ضعف همراه با درد شکمی مشاهده می شود(9).

در یک نمونه تصادفی از زنان 19 ساله در گوتنبرگ سوئد 72درصد دیسمنوره گزارش شده است(7). در حدود 13 درصد زنان در چین در 18-25 سالگی از دیسمنوره رنج می برند(27).

دیسمنوره اثرات منفی در زندگی فرد ایجاد می کند(12). به طور مثال یکی از علت های شایع غیبت های کوتاه مدت از مدرسه دیسمنوره می باشد(13). بیشترین گزارش از دیسمنوره در سنین 17-24 سال می باشد (14). چندین تکنیک برای بهبود درد قاعدگی وجود دارد از قبیل طب سوزنی هیپنوتیزم، تکنیک های آرام سازی، روان درمانی استفاده از داروهای گیاهی(15) و داروهای هورمونی(8 و 9).  تحقیقات به عمل آمده نشان می دهد استفاده ازبرخی گیاهان دارویی در درمان دیسمنوره سبب کاهش پروستاگلاندین و افزایش آندروفین می گردد و کمترین عارضه جانبی را ایجاد می کند(16).

پژوهش های زیادی در رابطه با گیاهان دارویی در کشورهای مختلفی از جمله چین (1)، ایران (12؛15؛17؛18؛20؛19)، ژاپن(2)، اردن(21)، مراكش (22) و بسیاری از کشورهای دیگر صورت گرفته است. در ایران با توجه به فراوانی گونه های گیاهی بر روی گیاهان بسیاری از جمله آویشن (19)، رازیانه (23،27،25،24) و بابونه(26،23) در درمان دیسمنوره کار شده است.  امروزه محدودیت هایی که به خصوص در درمان بیماریهای مزمن وجود دارد و نیز عوارض داروهای سنتتیک موجب گشته تا توجه بیماران و پزشکان بیش از گذشته به سایر زمینه های درمانی به نام کلی طب و جایگزینی یا مکمل معطوف گردد (28 ). در این میان طب گیاهی به عنوان رایج ترین شاخص طب جایگزینی از جایگاه ویژه ای برخوردار می باشد و گیاهان بخش مهمی از درمان بیماری ها را شامل می شوند (29).

خرده فرهنگ هاي رايج بر مراقبت هاي بهداشتي اثر مي گذارند و براي اصلاح رفتارهاي بهداشتي بايد آنها را شناسايي و تحليل نمود. با توجه به اینکه تا کنون مطالعه ای در این خصوص در گرگان انجام نشده است از این رو محققان بر آن شدند تا به این مهم بپردازند. هدف از اين مطالعه بررسي تجربه دختران ساكن خوابگاه دانشگاههاي گرگان در خصوص  مصرف داروهاي گياهي در تسکین علائم ديسمنوره اولیه  می باشد.

3-3)تعريف واژه ها:

تعريف تئوري ديسمنوره : دیسمنوره یک اختلال شایع ژنیکو لوژیک است که در 50درصد زنان دیده می شود(8). از لحاظ بالینی به دو گروه عمده تقسیم می شود اولیه و ثانویه دیسمنوره اولیه به قاعدگی دردناک در غیاب بیماری لگنی گفته می شود و دیسمنوره ثانویه عبارت است از وقوع قاعدگی درد ناک ناشی از بیماری لگنی مانند آندو متریوز و بیماریهای التهابی مزمن لگن( 8 و 9).

تعريف عملي دیسمنوره:  منظور ناراحتي و دردي است كه در زمان قاعدگي رخ مي دهد .

تعریف نظری گياهان دارويي: كليه گياهاني كه به منظور درمان بيماري ها مورد استفاده واقع مي شود .

تعریف عملی گياهان دارويي:  كليه گياهاني كه به  منظور كاهش ناراحتي در زمان قاعدگي استفاده مي شود.

3-3)اهداف و فرضيات و انگيزه هاي انتخاب موضوع :

الف- هدف اصلي طرح:

• تعیین  مصرف داروهاي گياهي در تسکین علائم ديسمنوره اولیه در دانشجويان دانشگاههاي گرگان در سال 1386

ب - اهداف  اختصاصی طرح:

• تعيين فهرست گياهان  دارويي استفاده شده توسط دختران دانشجوي دانشگاههاي گرگان در درمان ديسمنوره اولیه
• تعيين فراوانی مصرف گياهان دارويي استفاده شده در دختران دانشجوی دانشگاههاي گرگان در تسکین علائم  ديسمنوره اولیه
•  تعيين فهرست گياهان دارويي به تفکیک بخش مورد استفاده توسط دختران دانشجوي دانشگاههاي گرگان در  تسکین علائم  ديسمنوره

ج-  سئوالات اساسي تحقيق:

1.  گياهان دارويي استفاده شده توسط دختران دانشجوي دانشگاههاي گرگان در تسکین ديسمنوره چیست؟
2. فراوانی مصرف گياهان دارويي استفاده شده در دختران دانشجوي دانشگاههاي گرگان در تسکین ديسمنوره چگونه است؟
3. بخش های گیاهی مورد استفاده توسط دختران دانشجوي دانشگاههاي گرگان در تسکین علائم ديسمنوره اولیه کدامند؟

4-3) بررسي متون

  صديقي و همكاران (1383) آگاهي، بينش و عملكرد  مردم در خصوص طب گياهي و ميزان استفاده از اين روش را در  جمعيت شهر تهران گروه سني بالاي 15 سال در 4123 نفر مورد بررسی قرار دادند. 75.6درصد از جمعيت تحت مطالعه از طب گياهي آگاهي داشته و 38.4درصد كل افراد و 50.8درصد افراد آگاه از طب گياهي از آن استفاده كرده بودند. بيش از 60درصد كل جمعيت مناطق مختلف شهر تهران از اين روش آگاه بوده و بين 70-19درصد جمعيت مناطق نيز از اين روش استفاده كرده بودند. طريقه آشنايي با طب گياهي اغلب از طريق اطرافيان بوده است. اغلب استفاده كنندگان از طب گياهي ميزان تاثير اين روش را زياد اعلام كردند. افراد اغلب به كادر غير پزشكي مراجعه كرده و عمدتا بعلت بيماري هاي گوارشي، تنفسي و اعصاب و روان از اين روش استفاده كرده بودند. زنان، متاهلين و سالمندان بيشتر از ساير گروه ها از طب گياهي استفاده كرده بودند(30).

مجاب و همكاران (1382) مطالعه ای تحت عنوان  بررسي دليل مراجعه بيماران به عطاري ها و فرآورده گياهي تحويل شده به آنها در عطاري هاي استان سمنان بمدت يك سال انجام دادند .در اين مطالعه طي مصاحبه با فروشندگان گياهان دارويي (عطاري هاي) تمام مراكز شهرستان هاي استان سمنان، مجموعه اي از اطلاعات در عرصه ارائه خدمات گياه درماني، جمع آوري و در پرسش نامه هاي اطلاعاتي توصيفي ثبت شد. علل مراجعه به عطاري ها در فواصل مختلف سال، نوع فرآورده گياهي براي اين بيماران و 13 مورد بيماري مشخص ديگر بررسي شدند. بيشترين علل مراجعه به عطاري هاي استان سمنان در طول سال سرماخوردگي، ناراحتي كليه، آرتروز، بالا بودن قند خون، ناراحتي معده و بالا بودن چربي خون و بيشترين گياه ارائه شده براي اين بيماري ها به ترتيب عناب، خارشتر، پودر گنه گنه در روغن كرچك، عرق و تخم شنبليله، زيره سبز، عرق (و تخم) شويد بودند(31).

گلشادي و همكاران (1381) تحقيقي تحت عنوان آگاهي، اعتقاد و عملكرد نسبت به داروهاي گياهي در مردم شهر اصفهان انجام دادند .  جمعيت بالاي 20 سال شهر اصفهان  با روش نمونه گيري خوشه اي تصادفي مورد بررسی قرار گرفت. از شهر اصفهان 20 خوشه انتخاب شدند. از هر خوشه 84 نفر (42 نفر زن و 42 نفر مرد) به صورت تصادفي انتخاب شدند (در مجموع 1680 نفر). اطلاعات از طريق پرسشنامه جمع آوري و به وسيله تعيين ميانگين، انحراف معيار، درصد فراواني و نيز آزمون هاي آماري کراسکال والیس و من ویتنی مورد تحليل قرار گرفت. نتايج نشان داد 63 درصد از مردان داراي سطح آگاهي ضعيف تا متوسط و 59 درصد از زنان داراي سطح آگاهي خوب بودند. از نظر اعتقاد به مصرف داروهاي گياهي در درمان بيماري ها، هر دو گروه جنسي داراي سطح اعتقاد خوبي بودند و از نظر وضعيت عملكرد هر دو گروه عملكردي ضعيف نسبت به مصرف داروهاي گياهي داشتند. به طور كلي ميزان آگاهي، اعتقاد و عملكرد زنان در هر سه زمينه بهتر از مردان بود (0.001=P) که  احتمالا به دليل گرفتن اطلاعات از مادران خود و نوع مسووليت آنها در خانه بوده است. اختلاف معني داري در بين گروه هاي سني از نظر سطوح آگاهي، عملكرد و اعتقاد نسبت به مصرف داروهاي گياهي مشاهده نشد(32) .

باقري و همكاران (1384) رويكرد زنان شهر اصفهان در استفاده از طب گياهي  را از طريق تحقيق پيمايشي و روش نمونه گيري خوشه اي تصادفي و با تكميل پرسشنامه به روش مصاحبه حضوري از جامعه آماري تحقيق (جامعه زنان اصفهاني) بررسی نمود. از روش هاي آمار توصيفي (فراواني و درصد) و آمار استنباطي (آزمون آماري كاي دو) استفاده شد. درصد قابل توجهي از افراد طبقات غني، متوسط و ضعيف جامعه، از گياهان دارويي استفاده نموده اند و فقط حدود 11درصد افراد اين طبقات، نسبت به استفاده از اين تركيبات تمايلي نشان ندادند. 45.4درصد افراد جامعه تحقيق، محصولات دارويي مذكور را تنها بين 2 تا 3 بار در طول سال مورد استفاده قرار دادند. از نظر استفاده از داروهاي گياهي بين پاسخگويان سه طبقه از نظر آماري تفاوت معني داري وجود داشت به طوري كه 65.8درصد افراد از اين نوع محصولات استفاده نمودند كه بيشترين ميزان آن در طبقه متوسط (44.9درصد) و كمترين آن در طبقه ضعيف (18.4درصد) بوده است(33).

ترك زهراني و همكاران(1384) تأثير عصاره رازيانه بر ديسمنوره اوليه در دانشجويان دختر دانشگاه شهيد بهشتي تهران را مورد بررسی قرار داد. در اين  كارآزمايي باليني و دوسوكور 90 نفر با تشخيص ديسمنوره اوليه به طور تصادفي (46 نفر گروه مورد و 44 نفر گروه شاهد) بررسی شدند. با شروع درد قاعدگي‌، براي گروه مورد، روزانه 5 عدد كپسول رازيانه كه هر يك حاوي46 میلی گرم عصاره رازيانه و براي گروه شاهد روزانه‌ 5 عدد كپسول دارونما (در بسته‌بندي مشابه با كپسول رازيانه) در طي سه روز اول قاعدگي تجويز شد تا هر زمان كه افراد مورد پژوهش نياز به مصرف دارو داشتند آن را مصرف نمايند. شدت درد و علايم سيستميك با استفاده از سيستم معيار چند بعدي گفتاري قبل از مطالعه و در طي دو سيكل متوالي پيگيري و مقايسه شد. سپس نتايج با استفاده از آزمون ناپارامتري فريدمن و همچنين آزمون زوجي من‌ويتني تحليل شد. براساس يافته‌هاي بين دو گروه مورد و شاهد از نظر شدت درد اختلاف آماري معني‌داري مشاهده شد (001/0>p). مجموع نمرات شدت كل علايم سيستميك همراه با ديسمنوره نسبت به قبل از درمان كاهش پيدا كرد؛ اما اين كاهش از لحاظ آماري بين دو گروه مورد و شاهد معني‌دار نبود؛ به جز در مورد متغير شدت بي‌حالي كه اختلاف آماري بين دو گروه مورد و شاهد در آستانه معني‌داري بود (058/0=p)  (34).

يزداني و همكاران (1383)  در یک کارآزمايي باليني 60 بيمار با سابقه سندرم پيش از قاعدگي  را در 5 سيکل قاعدگي مورد بررسي قرار  دادند. سيکل اول بدون هيچ دارو بعنوان کنترل، سيکل دوم و سوم با مصرف داروي رازيانه و سيکل چهارم و پنجم با مصرف داروي بابونه مورد بررسي قرار گرفتند. بعد از هر سيکل، گروه مورد مطالعه با پر کردن پرسشنامه اي حاوي 16 علامت سندرم پيش از قاعدگي و ديسمنوره مورد ارزيابي قرار گرفتند. بر اساس نتايج آماري کاهش معني داري در شدت علايم بين سيکل کنترل (پلاسبو) با سيکلهاي مصرف رازيانه و بابونه تنها در سه علامت درد شکم و لگن، خستگي و بيحالي و افسردگي با عصبانيت از 16 علامت موجود در پرسشنامه مشاهده شد (P<0.05). در ساير موارد گرچه شدت علايم در سيکلهاي مصرف رازيانه و بابونه کمتر بود، اما تفاوت با سيکل بدون دارو معني دار نبود. مصرف رازيانه و بابونه تنها بر سه علامت سندرم پيش از قاعدگي و ديسمنوره تاثير معني دار بود.  بابونه بيشتر بر درد شکم و لگن و افسردگي و عصبانيت و رازيانه بيشتر بر کاهش خستگي و بيحالي موثر بوده است (35).

5-3)شرح مختصر در مورد روش تحقيق، چگونگي اجراي طرح وزمان مورد لزوم:

نوع مطالعه:  توصيفي  مقطعی

روش نمونه گيري:

جامعه شامل دانشجويان دانشگاههاي دولتي وآزاد گرگان است و نمونه ها دانشجويان دختر ساکن خوابگاه مشغول به تحصيل در يکي از دانشگاههاي دولتي و آزاد شهر گرگان هستند . روش نمونه گيري بصورت طبقه ای تصادفی خواهد بود.  طبقات شامل دانشگاه علوم پزشكي گلستان، دانشگاه منابع طبيعي گرگان و دانشگاه آزاد گرگان است. حجم نمونه هر طبقه متناسب با تعداد دانشجویان آن دانشگاه می باشد بنابراین تعداد 400 پرسشنامه در دانشگاه منابع طبيعي گرگان و 400پرسشنامه در دانشگاه آزاد گرگان و 280 پرسشنامه در دانشگاه علوم پزشكي گلستان توزیع خواهد شد. در کل حجم نمونه طبق فرمول زیر 1080 نفر است.

از 1080  نمونه بر حسب تعداد دانشجويان در دانشگاهها نمونه انتخاب خواهد شد. پرسشنامه در حضور محقق تکمیل می شود و بلافاصله پس از تکميل جمع آوري خواهد شد (رجوع شود به ضميمه الف).

 حجم نمونه با توجه به فرمول ذيل به دست آمد:

n = z² p(1-p)

   d2

1080 ~ (1.96(² 0.5(1-0.5)

   (0.03)²

جمع آوري داده ها: ابزار گرد آوري داده ها يک پرسشنامه است که شامل دو بخش؛ سوالات مرتبط با اهداف اختصاصي مطالعه و اطلاعات دموگرافيک است. بخش نخست شامل سوالات مربوط به اطلاعات دموگرافيك مي باشد. بخش دوم شامل سوالات مربوط به "چگونگي استفاده از داروهاي گياهي در تسکین علائم ديسمنوره، گياهان دارويي استفاده شده، زمان مصرف ، طول مدت ، روش استفاده"  مي باشد. جهت روايي پرسشنامه از اساتيد كمك گرفته شد و نظرات اصلاحيه آنها در پرسشنامه آورده شده است . پرسشنامه ها توسط مجري وهمکاران طرح در اختيار دانشجو يان قرارداده خواهد شد. براي هر يک از دانشجويان نحوه تکميل پرسشنامه و هدف از ان توضيح داده مي شود. معيار ورود به مطالعه استفاده از گياهان دارويي در درمان ديسمنوره مي باشد .

روش تجزيه و تحليل داده ها : پس از استخراج داده ها از پرسشنامه ها، توسط نرم افزار Spss و با استفاده از آزمونهاي توصيفي مورد بررسی قرار می گیرند.

ملاحظات اخلاقي:

1- کسب مجوز از معاونت پژوهشی، و مسئولین دانشگاهها

2- کسب رضايت شفاهی از شرکت کنندگان

3- عدم ثبت نام واقعي شرکت کنندگان روي پرسشنامه ها

4- محرمانه نگه داشتن اطلاعات

5- حفظ حق کناره گيري از مطالعه در هر زمان

ب) زمان مورد لزوم: 6 ماه

4-3) متغير هاي اصلي تحقيق: 

قسمت چهارم- اطلاعات مربوط به همكاران

 مشخصات همكاران اصلي:

قسمت پنجم- اطلاعات مربوط به استاد(ان) راهنما و مشاور

*نفر اول به عنوان مسئول اجراي طرح در نظر گرفته مي شود . *مهر و امضائ اساتيد محترم به منزله قبول راهنمايي است .

قسمت ششم – اطلاعات مربوط به هزينه ها

هزينه هاي پرسنلي ، انجام آزمايشات ، خدمات ، و نقل و انتقال

قسمت هفتم-منابع

 هشتم- تائيد مسئول كميته تحقيقات دانشجويي دانشگاه علوم پزشكي گلستان

موضوع طرح در مورخ ........................ در جلسه هسته پژوهش كميته تحقيقات دانشجويي دانشگاه بررسي شد و در نتيجه مورد موافقت جهت اجرا قرار گرفت / نگرفت.

امضا

دلايل عدم تاييد يا موارد اصلاحي:

قسمت نهم – تاييد معاونت پژوهشي دانشگاه علوم پزشكي گلستان

نظرات ارشاديي:

امضا