قسمت اول
آلودگی به شپش سر، اگرچه بیماری شدیدی محسوب نمی شود اما برای بسیاری از والدین و دانش آموزان و افرادی که در نگهداری کودکان فعالند ایجاد اضطراب شدید می کند.
از سال 2010 که آخرین راهنما در انجمن کودکان آمریکا انتشار یافت داروهای جدیدی در بازار برای درمان شپش سر آمده است .
🔻گزارش حاضر تجدید نظر سال 2010 از AAP در مورد تشخیص و درمان شپش سر است
🔹 شپش سر از عهد عتیق تا امروز مهمان ناخوانده موهای سر انسان بوده است. گزارشی در سال 2010 نشان داد که سالیانه حدود 367 میلیون دلار برای درمان و عواقب شپش سر و مشکلات ناشی از آن در آمریکا هزینه می شود که این رقم در سال 2015 حدود یک میلیارد دلار تخمین زده شد .
شپش سر خطری برای سلامتی ایجاد نمی کند، حتما نشانه بهداشت پایین نیست و مهمتر این که شپش هیچگونه بیماری را با خود انتقال نمی دهد.
با تمام این دانسته ها هنوز در کشورهای توسعه یافته آلودگی با شپش برای کودکان محرومیت اجتماعی در مدرسه و با دوستان ایجاد می کند
درگذشته تشخیص شپش با والدین و مسئولین بهداشت مهدها و مدارس داده می شدکه با داروهای بدون نسخه هم درمان می شدند ولی مشکل زمانی احساس می شود که تشخیص بدون وجودپزشک کودکان برای کودک و خانواده مشکلاتی ایجاد می کند.
🔸عامل شپش سر
شپش بالغ سر 2 تا 3 میلی متر طول - به اندازه دانه کنجد، شش پا و رنگ خاکستری سفید دارد. شپش ماده سه تا چهار هفته عمر دارد و در این مدت تا 10 تخم می گذارد. این تخم ها با ماده شبیه چسپ و در فاصله چهار میلی متری از پوست سر می مانند .
تخم های زنده که با رنگ می سر استتار می یابند در ناحیه رویش مو به آسانی دیده می شوند. اما رشک یا تخم خالی بدلیل رنگ سفیدشان براحتی قابل رویت هستند .
این تخم های 8 تا 12 روز برروی موی سر می ماند سپس لارو با طی سه مرحله دگردیسی به شپش بالغ تبدیل می شود .
شپش بالغ 1.5 روز پس از بالغ شدن شروع به تخم گذاری می کند و اگر این پروسه یادشده درمان نشود این دوره ها هرسه هفته تکرار می شوند .
🔸 اما شپش چگونه تغذیه میکند؟
با ریختن مقداری کمی ازبزاق برروی پوست سر، آن ناحیه باماده گشادکننده گی ملتهب وبااثر ضدانعقادی آماده شپش برای خون خوردن ازفرد آلوده می شود.
خارش بدلیل حساسیت به مواد آلرژن در بزاق ایجاد می شود. معمولا از شروع آلودگی تا شروع خارش حدود 4 تا 6 هفته طول می کشد تا فرد به آن حساس شود .
شپش سر بیش ازیک روز در خارج ازسر زنده نمی ماند وتخم ها هم بافاصله بیش از 4 میلی متر از بدلیل تفاوت با دمای پوست سر زنده نمی مانند .
🔸 راه سرایت شپش سر
شپش سر نمی پرد، فقط می خزد، حیوانات خانگی نقشی در انتقال آن به انسان ندارند. اما گزارشات جالبی با پرتاپ آن تا فاصله یک متر، در هنگام شانه کردن فرد آلوده تا فاصله یک متر وجود دارد- بدلیل ایجاد الکتریسته ساکن با شانه زدن.
بیشترین نحوه انتقال تماس مستقیم با افراد آلوده است ولی با احتمال کمتر با استفاده از شانه،بُرس و کلاه فرد هم دیده می شود .
شپش چسپیده به شانه اغلب زخمی شده و یا مرده است و شپش معمولا تمایلی به جابجایی و انتقال به فرد دیگر ندارد مگر اینکه موهای سر تعداد بسیار زیادی شپش داشته باشند.
🔸تشخیص ابتلا به شپش سر
مشاهده تخم، لارو و شپش بالغ با چشم مسلح تشخیص را مسجل می کند. اما گاهی شپش با دیدن نور می خزد و قابل مشاهده نیست.
مطالعات نشان داده اند استفاده از شانه های شپش بخصوص اگر موها آغشته به آب، روغن و یا حالت دهنده Conditioner شود مانع از حرکت و مخفی شدن شپش و ایجاد الکتریسته و پراندن ناشی از آن می گردد .
تخم ها در ناحیه یقه و پس گردن و پشت گوش ها که اغلب یک سانتی متر با پوست سر فاصله دارند قابل رویت هستند .
دقت کنید تخم و رشک را با شوره، پوسته سر اشتباه نگیرید و مهمترتخم حاوی لارو رابا رشک که فاقد تخم زنده است اشتباه گرفته نشود .
بسیاری از مواردی که توسط معلمین بهداشتی ووالدین به آزمایشگاه فرستاده می شوند اغلب شوره سر، قطرات اسپری مو، پوسته سر، چرک و یا حشرات دیگر مانند شته هستند که با جابجایی هوا در بیرون در موها گیر می کنند
یک قاعده کلی اینکه تخم های بالاتر از یک سانتی متر، زنده نیستند
قسمت دوم
🔹پیشگیری از ابتلا به شپش سر
احتمال اینکه بتوان تمام شپش های سر را در جمعیت بچه ها از بین برد بدلیل اینکه آنها همیشه تماس سر با یکدیگر دارند كم مي باشد.
باید به کودکان آموزش دهیم که وسایل شخصی مانند شانه، برس و کلاه شان به صورت مشترک استفاده نکنند.
ولی نبایداین امر منتهی به این قضیه شود که به این دلیل در مواقع ضروری از کلاه های ایمنی استفاده نکنند.
در محیط های جمعی باید کودک مبتلا را درمان کنیم .
والدین لازم است به صورت منظم و دوره ای موهای کودک خود را وارسی کنند چون درمان در مراحل اولیه ساده تر و اححتمال انتقال به دیگران را کمتر می کند
🔹درمان شپش سر
هرگز درمان را تا رویت شپش زنده آغاز نکنید .
🔻ایده آل ترین درمان باید 1. بی خطر 2:. فاقدموادسمی 3. قابل دسترس 4. موثر 4. ارزان و شپش موجود در منطقه مقاوم به داروهای تجویزی نباشد
درمان هایی که در این بحث می آید مختص آمریکا است اماقابل تعمیم درکشورهای دیگر و درحال توسعه (مانند ایران) نیزاست اگر داروها در آن مناطق موجود باشد.
✨داروهای کشنده شپش سر
🔸پرمترین یک درصد
بیشترين مطالعات درمورداین دارو صورت گرفته است. کمترین میزان سمیت را داراست. محلول یک درصدآن دراختیار عموم قراردارد. مهمترین عارضه این دارو خارش،قرمزی وتورم است. درافرادی که آلرژی به گیاهان مشکل ایجاد نمی کند .
برای مصرف این دارو ابتدا سر با شامپویی که حالت دهنده ندارد شسته با حوله خشک وسپس به سرمالیده شودوپس از ده دقیقه شسته شود.
پرمترین باقیمانده باعث مرگ 20 تا 30 درصد لاروها در استفاده اول می شود. اما حالت دهنده ها وموادافزودنی سیلیکونی موجوددربیشتر شامپوها مانع از ماندگاری این دار می شود .
بهترین زمان تکرار در مطالعات اخیر 9 روز پس ازاستفاده اول می دانند. یک روش جایگزین روز 0 ، 7 و 13 تا 15 است .
مقاومت یک درصدی در مورد پریمترین وجوددارد .
🔸Pyrethrins Plus Piperonyl Butoxide
یک ماده گیاهی نوروتوکسیک از گلِ داودی برای شپش ولی احتمالا اثر نوروتوکسیک در انسان ندارد. درافرادی که بگل داودی حساسند نباید استفاده شود. اما عصاره های جدیداین گیاه اثر آلرژن کمتری دارند.
این ماده بصورت شامپو و یا مُوسِ مو وجود دارد و برای 10 دقیقه روی سر می ماند. بعد از شستن اثر شپش کش ندارد .این ماده 20 تا 30 تخم شپش را از میان می برد و در بار دوم مصرف باید برای لاروهای بیرون زده از تخم استفاده شود .
درمطالعات اخیر برخلاف دهه 80 میلادی تاثیر آن کاهش یافته و موارد مقاوم به آن زیادشده است .
🔸مالاتیون نیم درصد
این ماده ارگانوفسفره دوباره بعداز دوبار ممنوعیت ازمصرف (قابلیت اشتعال، زمان طولانی ماندگاری وبوی تند آن) درگذشته های دور از سال 1999 به درمان شپش افزوده شد .این دارو باید باتجویز پزشک باشد بمدت 8 تا 12 ساعت برروی موهای خشک بماند. امادر مطالعاتی ماندن 20 دقیقه ای را مفیددانستند .بدلیل استفاده زیاددرگذشته در بریتانیا شپش به این دارو مقاوم است.امادر ایالت متحده افزودن ترکیبات مانند terpineol,dipentene, and pine needle oil به آن افزوده شده که احتمال مقاومت را کمتر میکند نام این داروی ترکیبی OVID LOTION است .
🔻مالاتیون اثر تخم کُشی خوبی دارد. درمقایسه به دو داروی بالا بیشترین اثر تُخم کشی دارد.اگر بعداز درمان هنوزلارودیده شد مصرف دوباره توصیه می شود .
🔻بدلیل وجود مقدار زیادی الکل در ترکیب آن بسیار قابل اشتعال است بنابراین اگر موها با این دارو مرطوب بود از سشوارکردن واتوکردن ونزدیک شدن به آتش دوری نمایید .
🔻بی خطر بودن این دارو برای بچه های زیر 6 سال تایید نشده ودرسن زیر2 سال کاملا برای کودک خطرناک است .
🔻درصورت مصرف سهوی خوراکی بدلیل وجود ارگانوفسفره می تواند وقفه تنفسی دهد
قسمت سوم
🔸بنزوئیل الکل Benzoyl Alcohol 5% :
در امریکا برای درمان شپش سر در کودکانی که سن بالای 6 ماه تایید شده است. عوارض نوروتوکسیک ندارد ولی مهمترین عوارض آن شامل خارش، قرمزی، عفونت پوستی(پیودرما) وسوزش چشم هاست.
برای استفاده باید روی موی خشک و درتمام طول موها مالیده شود و بمدت 10 دقیقه بماند .بدلیل اینکه تُخم کش نیست باید مانندپرمترین بعدا هم استفاده شود.
با تجویز پزشک قابل دریافت است و در نوزادان نباید استفاده شود چون Neonatal Gasping Syndrome میدهد .
🔸 اسپینوساد Spinosad 0.9% Suspension:
این دارو مورد تایید FDA برای درمان شش ماهگی به بعد است.
به دلیل وجود بنزوئیل الکل درآن نباید در زیر 6 ماهگی استفاده شوند. این دارو از تخمیرباکتری های موجود درخاک تولید می شود. این دارو تاثیر شگرفی درکشتن حشرات بخصوص گونه های شپش دارند. توانایی از بین بردن تخم تا لارو رادارد.
در مقایسه با تاثیر 43 تا 45درصد پرمترین این دارو تاثیر بسیار خوبی دارد 84 تا 85 درصد .
عوارض جانبی آن قرمزی، قرمزی چشم ها شوزش محل استعمال
روش استفاده: باید به موهای خشک تا انتهای آن مالیده شود بنابراین معمولا نیاز به بطری کامل در هر بار مصرف دارد. . تکرار آن 10 روز بعد است
🔸اورمکتین Ivermectin :
این دارو کرم کش از سال 2012 بعنوان شپش کش برای سنین بالای 6 ماه استفاده می شود .
این دارو با فلج عضلانی باعث مرگ شپش می شود .
روش استفاده :
باید روی موی خشک مالیده شود و پس از 10 دقیقه شستشو شوند. فقط کافی است یکبار استفاده شود.
عوارض شبیه داروی بالاست
🔸لیندان Lindane
یک درصد :
سالهاست در امریکا برای درمان شپش استفاده نمی شود .
✨ داروهایی که مصرف شان منع شده است :
🔻موضعی :
1.پرمترین 5 درصد
2.کروتامیتون 10 درصد
🔻داروهای خوراکی :
1. اِورمکتین
2. سولفامتاکسازول تری متوپرایم
دکتر حمیدرضا بادلی متخصص کودکان و فوق تخصص نفرولوژی کودکان
@TebeAtfal کانال طب اطفال
@DrHame
بسم الله الرحمن الرحیم