دانش پرستاری: از کلاس درس تا جامعه

گلناز محمدی، دانشجوی پرستاری، دانشگاه علوم پزشکی گلستان

مقدمه

گويند لقمان حكيم پسري داشت. اين پسر در دوران جواني به بيماري سختي مبتلا گشت. لقمان براي شفاي بيماري پسرش تمام پزشكان زمان خود را جمع كرد تا راهي براي درمان بيماري پسرش بيابد. هر نوع داروئي را امتحان كرد ولي مؤثر واقع نشد و پسر لقمان بر اثر ابتلا به اين بيماري در گذشت. مرگ تنها پسر براي لقمان بسيار گران شد و لقمان قبل از دفن پيكر پسر بدن او را كالبد شكافي كرد و مشاهده كرد كه قسمتي از رگ او سفت شده است و اين سفتي و گرفتگي رگ عامل مرگ پسرش مي باشد. لقمان آن قطعه رگ را برداشت و بر دسته شلاق خود گذاشت تا روزي دارويي براي درمان آن پيدا كند. يكي از روزها كه لقمان طبق عادت هميشگي در صحرا قدم مي زد ناگهان دسته شلاقش از دستش افتاد. اتفاقاً شلاق بر روي گياه گندناي كوهي افتاد. وقتي لقمان براي برداشتن شلاق رفت مشاهده كرد كه آن قطعه رگ كه در دسته شلاق گذاشته بود كاملاً نرم گشته و گرفتگي آن از بين رفته است. لقمان گياه گندناي كوهي را گرفت و آهي سر داد و گفت: دواي درد پسرم كنارم بود و من از آن بي اطلاع. بعد از آن لقمان اين گياه را براي درمان بسياري از بيماري ها مورد استفاده قرار داد.

گندناي كوهي، فراسيوين ابيض، حشيش الكب MARRUBE BLANC

دوران گل دهي: خرداد تا شهريور

زمان برداشت با سر شاخه ها: تمام فصول

از تيره: نعناع LABIATAE

خواص درماني گياه گندنای:

مقوي معده، اشتها آور، نيرو دهنده، خلط آور، ضدعفوني كننده، مقوي قلب، تب بر و قاعده آور است. مصرف مقادير زياد آن جريان گردش خون را تحريك كرده و موجب زياد شدن عرق و ترشح ادرار مي گردد از اين جهت نبايد بي رويه به كار رود. از آن براي مداواي زخم هاي چركين استفاده مي شود براي بيماران مبتلا به اسهال هاي مزمن، تب هاي مخاطي، حصبه، شبه حصبه، آسم مرطوب، زكام، نزله هاي مزمن، برونش ها، ذات الجنب مزمن، سرفه هاي مقاوم، كم خوني دختران جوان، زردي، اسكوربوت، خنازير، ترشحات زنانگي،  هيستيري، سل، اختلالات عصبي، تب هاي نوبه، مالاريا و تاخير در قاعدگي تجويز مي گردد. فرآورده هاي گياه داراي اثر مقوي معده و محرك اشتهاست و از آن مي توان در بيماران مسلول استفاده به عمل آورد.

اين گياه در رفع بي نظمي قلب در اكستراستسويي اثر سريع دارد بعلاوه علت صفرا بودن اثر ضدسم نيز مي باشد. در استعمال خارج اثر التيام دهنده و ضدعفوني كننده دارد و به همين علت جوشانده آن روي اولسرهاي قانقاريايي و چركين اثر داده مي شود. و هم چنين به خاطر ضد التهابي بودن در درمان برونشيت استفاده مي شود. براي استفاده از اين گياه بايد برگ ها و سرشاخه هاي اين گياه را با آب مخلوط كرده و حرارت دهيم و وقتي كه رنگ آب كاملاً سبز شد از روي اجاق بر مي داريم و آن را تصفيه مي كنيم و بعد مايع حاصل را به مصرف مي رسانيم آن هم به اين صورت كه در صبح قبل از اينكه صبحانه بخوريم يك قاشق چاي خوري از اين مايع را مي خوريم چون خيلي تلخ مي باشد بعد از خوردن آن مي توان عسل يا قند خورد تا تلخي آن از دهان برود.

شرح گياه:

گياهي است از تيره نعناع  و از نوع علف مي باشد. گياهي است پايا، پربرگ و داراي اعضاي هوايي و پوشيده از كرك هاي پنبه مانند به رنگ خاكستري مايل به سفيد مي باشد. اين گياه, ساده يا به صورت شاخه شاخه مي باشد و داراي برگ هاي متقابل، ساده، نرم و بيضوي مي باشد كه گاهي تا پنج سانتيمتر طول پيدا مي كند. برگ ها دندانه دار يا پهنك خميده به سمت پايين دارد.

سطح آنها چروكيده و پوشيده از برآمدگي مي باشد. گل هاي اين گياه به صورت مجتمع در كناره برگ هاي قسمت انتهايي ساقه ظاهر مي شود و داراي رنگ سفيد و گاهي زرد رنگ نيز مي باشد. پرچم هاي آن در داخل لوله جام به وضع نهفته قرار دارد و از يك حلقه تار محاصره گرديده است به طوري كه نيش گل را نيز در مقابل حشرات كوچك محافظت مي كند. زنبور عسل از نيش آن نمي تواند بهره برداري نمايد و ميوه اين گياه فندقه و چهار قسمتي مي باشد. قسمت هاي مورد استفاده اين گياه، برگ و سرشاخه هاي گلدار آن است كه بوي قوي و نسبتاً مطبوع دارند ولي پس از خشك شدن فاقد بو مي شوند. طعم اين گياه تند و تلخ و با احساس گرما همراه مي باشد و از آن بعضي وقتها به صورت ادويه و چاشني غذا مورد استفاده قرار مي دهند.  كليه قسمت هاي گياه و هم چنين شيره تازه آن به مصارف درماني مي رسند.

حكايتي از نسخه هاي گندناي كوهي

در تركمن صحرا زني به نام آق بيكه زندگي مي كرد و هفت سال از ازدواجش مي گذشت. ولي آق بيكه صاحب فرزندي نمي شد. درد نداشتن فرزند دل نازك آق بيكه را به رنج مي آورد. آق بيكه هر روز براي تسلاي دل به كنار رودخانه گرگان رود مي رفت و به بازي كودكان با حسرت نگاه مي كرد. روزي از روزها كه آق بيكه طبق عادت هميشگي خود به كنار رودخانه رفته بود زني كولي كه در حوالي آنجا اتراق كرده بود او را ديد و علت آمدن آق بيكه را پرسيد. آق بيكه ماجراي بچه دار نشدنش را به زن كولي گفت. از قضا زن كولي طبيبي ماهر بود كه از گياهان داروئي براي درمان بيماري ها استفاده مي كرد و به اين منطقه آمده بود تا از گياهان داروئي فراوانش استفاده كند. زن كولي آق بيكه را معاينه كرد و مشاهده كرد تمام رگهاي شكم آق بيكه سفت شده است و اين علت بچه دار نشدن اوست. زن كولي به آق بيكه گياه گندناي كوهي را كه در آن منطقه به وفور يافت مي شد، داد تا اين گياه را با مخلوطي از آردجو بجوشاند و به صورت ضماد بر روي شكم بمالد. آق بيكه همين كار را كرد . دارو اثر كرد و ديري نگذشت كه آق بيكه صاحب دختري زيبا گشت.

تاثير گياه گندناي كوهي براي مارگزيدگي:  حدود سي سال پيش  وقتي كه پدربزرگ در حال چيدن علف براي گاوها بود ناگهان ماري پاي او را نيش مي زند و ايشان بيمار مي شوند و به پزشك مراجعه مي كنند و يك روز هم در بيمارستان تحت درمان قرار مي گيرند ولي پاي ايشان خوب نمي شود. بعد از چند روز به يك طبيب مراجعه مي كنند تا بلكه از اين طريق بهبود يابند. طبيب پدربزرگ را تحت درمان قرار مي دهد ولي پاي پدربزرگ خوب نمي شود. پاي پدربزرگ روز به روز كبود و كبودتر مي شود و درد او بيشتر و بيشتر تا اينكه از مادرم مي خواهند تا اين گياه را با مخلوط آردجو، زاج و نمك بر روي قسمت آسيب ديده بمالد تا شايد اثر كند. برا ي چند روز متوالي اين كار را انجام مي دهند تا اينكه كبودي پا از بين مي رود و روز به روز درد بهبود مي يابد. از آن موقع تا حالا هر وقت كه پاي پدربزرگ درد بگيرد از اين گياه استفاده مي كنند.

يافته ها

رگ به رگ شدن، سفتي بدن و رگ ها، مارگزيدگي، آرتروز، رماتيسم و دردهاي مفاصل

 حدود پنجاه تا شصت گرم از برگ هاي گياه را چيده و خرد كرده و در يك ليتر آب سرد مي ريزيم تا جوش آيد و آب حالت سبز رنگ به خود گيرد بعد مقداري زاج ونمك را به مخلوط در حال جوش اضافه مي كنيم و بعد از اين مرحله آردجو را تا جايي كه غلظت مخلوط افزايش يابد اضافه مي كنيم. هنگامي كه مخلوط غليظ شد و آب آن بخار شد آن را از روي حرارت برمي داريم  به حال خودش مي گذاريم تا خنك شود. بعد اين ضماد تهيه شده را بر محلي كه رگ به رگ شده يا پيچ خورده يا مارگزيده و درد مي كند قرار مي دهيم و با پارچه آن را مي بنديم. بهتر است اين ضماد را در هنگام شب قبل از خوابيدن مصرف كنيم تا شخص كاملاً بي حركت باشد. لازم به ذكر است اين ضماد 24 ساعت بعد از ساخت اثرات مطلوب خود را از دست مي دهد پس بهتر است بلافاصله بعد از ساخت استعمال گردد .

درد معده، بيخوابي، دل درد: 20 تا 30 گرم از گياه گندناي كوهي را در يك ليتر آب جوش بريزيد و چند دقيقه آن را دم كنيد. سپس آن را صاف كنيد و با شكر يا عسل شيرين سازيد و قبل از صبحانه يا شب قبل از خواب بخوريد.

بحث و نتيجه گيري

استان گلستان، مخصوصا روستاهاي اطراف شهرستان گنبد كاووس و بخصوص روستای ایمر محمد قلی به علت موقعيت خاص جغرافيايي خود از نظر رويش گياهان داريي جايگاه خاصي دارد. گياهان دارويي فراواني وجود دارد كه تنها مورد استفاده افراد بومي محل مي باشد و ديگران از وجود اين گياهان و خواص آنها بي اطلاع  می باشند. احتمال مي دهيم اين گياه از خواص دارويي ديگري مثل درمان پوكي استخوان، سرطان هاي معده، يا دردهاي مزمن كه در اين منطقه شايع است برخوردار باشد.

انسان از آغاز زندگي با خطرات و بيماري هاي زيادي مواجه بوده كه حيات او را تهديد مي كند. در دوران گذشته آدمي براي مقابله با بيماري ها در حد علم و دانش خود از گياهان اطراف خود كه داراي خواص دارويي و شفا دهنده بود استفاده مي كرد. دانشمندان بزرگي چون بو علي سينا، ابوريحان بيروني، لقمان حكيم و … از گياهان دارويي استفاده مي كردند. ايران اسلامي مهد داروهاي گياهي و گياهان دارويي مي باشد و رتبة اوّل را از نظر رويش گياهان داروئي در جهان را داراست. امروزه در ميان مردم استفاده هاي عمومي از گياهان را به وفور مي بينيم. به عنوان مثال گل گاوزبان، زيره، ترخون و … در ميان مردم استفاده هاي زيادي دارد. با توليد داروهاي شيميايي و پيشرفت پزشكي نوين استفاده از داروهاي گياهي و گياهان دارويي تا حدودي به فراموشي سپرده شد اما خوشبختانه طي سال هاي اخير اقدامات خوبي جهت معرفي اين گياهان و نيز توسعة توليد داروهاي گياهي از سوي مسئولان زيربط صورت گرفته است.

اميد است در آينده اي نزديك مؤسسة بزرگ و مجهزي در ايران تشكيل شود و گياهان داروئي را در موقع مناسب خود بچيند و خشك كند و بسته بندي كرده و با بهاي ارزان در همه نقاط كشور در دسترس مردم بگذارد، همان طور كه اين كار را در كشور هندوستان، سوئيس و فرانسه و ديگر كشورهاي اروپايي انجام مي دهند. مسلّم است اين كار علاوه بر خدمت به مردم، ثواب و اجر معنوي بزرگي دارد و تحصيل ثروت بزرگي است كه تمام مواد اولية آن در خود كشور به دست مي آيد و مورد استفاده قرار مي گيرد.

بديهي است اگر بعضي از گياهان داروئي مخصوص ايران بطور خوبي تهيه و بسته بندي شود قدم بزرگي در صادرات به كشورهاي خارج خواهد بود. همانطور كه امروزه صادرات شيرين بيان از ايران به خارج مهم و قابل توجه شده است.