چهارشنبه هشتم دی ۱۳۸۹ - ۷:۵۹ ب.ظ - دکتر لیلا (مهستی) جویباری -
پنج شنبه نهم دی ماه 89 کارگاه اخلاق در پژوهش از طرف معاونت تحقیقات و فن اوری اطلاعات دانشگاه علوم پزشکی گلستان برگزار می شود.
اخلاق در تحقیقات کیفی را اینجانب ارائه خواهم داد.
محل برگزاری: گرگان، خیابان، گلها. مجموعه بهورزی، اتاق کارگاه
اخلاق در تحقیقات کیفی
ethics in qualitative research
ethics in qualitative research
ماهیت مشکلات اخلاقی در مطالعات با رویکرد تحقیق کیفی پنهان است و متفاوت با مشکلاتی است که در تحقیقات کمی مطرح می شود. برای مثال تناقض های بالقوه تحقیق کیفی در ارتباط با این است که چگونه یک محقق به گروهی در جامعه دسترسی می یابد و در اثراتی که محقق ممکن است روی شرکت کنندگان داشته باشد.
.....
مشاغل بهداشتی مراقتبی درمانی با مسائلی روبرو هستند که نیاز به تصمیم گیری اخلاقی دقیق دارند.
دستورات مربوط به احیا نکردن بیمار، قطع تغذیه و مشکلات مربوط به گرفتن رضایت نامه از بیمار از جمله مسئولیت های حرفه هایی به شما می روند که مرتبط با سلامتی بوده و به طور مستقیم با انسان ها سر و کار دارند.
ملاحظات اخلاقی در این زمینه از اهمیت ویژه ای برخورداراست.
ماهیت مشکلات اخلاقی در مطالعات با رویکرد تحقیق کیفی پنهان است و
متفاوت با مشکلاتی است که در تحقیقات کمی مطرح می شود.
انجام یک مطالعه تحقیقی، شخص را مسئول می سازد تا از اخلاقی بودن آن اطمینان حاصل نماید.
نظر به اهمیت حقوق انسانی که همیشه و در همه حال باید حفظ شوند، معیارها و دستورالعمل هایی نظیر« راهنمای حقوق انسانی در تحقیقات بالینی برای اخلاقی شدن تحقیق معرفی شده است.
تحقیقات کیفی مستلزم ملاحظات اخلاقی ویژه ای هستنند.
رضایت نامه، گمنامی افراد و اطمینان آن ها به محرمانه بودن داده ها، تولید داده ها و ارتباط بین محققین و شرکت کنندگان ملاحظات اخلاقی جدید و گاهی نیز غیر قابل پیش بینی را در تحقیقات کیفی می طلبد.
گاهی مسائل اخلاقی در تحقیق کیفی روشن نبوده و با همه تلاش برای مطلع کردن شرکت کنندگان و پیش بینی عواقب نمی توان آنچه را در مصاحبه می گذرد ، کاملا کنترل نمود.
در تحقیق کیفی، نباید شرکت کنندگان در جریان تحقیق و یا حتی بعد از آن آسیبی ببینند.
توجه به این نکته اصل “عدم ضرر و زیان“ یا عدم عسر و حرج را حمایت می کند.
اگر محقق حس کند که مصاحبه باعث بروز مشکلاتی می شودکه عواقب بدی برای شرکت کننده به دنبال دارد، باید در پی محافظت از شرکت کنندگان برآید. این کار می تواند خاتمه دادن به مصاحبه یا مهیا نمودن مشاوره و پیگیری باشد.
محققین باید از شرکت کنندگان رضایت نامه دریافت کنند. در این صورت اصل ”اختیار“ رعایت می شود.
محققین باید به شرکت کنندگان اطمینان دهند که محرمانه بودن و گمنامی آن ها رعایت شده و با آن ها با احترام برخورد می شود. اصول عدالت و سودمندی به این مسئله توجه دارند.
فرایند دریافت رضایت نامه آگاهانه در پژوهش کیفی
دریافت رضایت نامه جهت انجام روش های درمانی بر روی مددجویان، در موسسات بهداشتی درمانی معمول است.
انتظار می رود هنگام امضا فرم رضایت نامه مددجو از تمامی فواید و زیان های روش های درمانی که قرار است بر روی او صورت گیرد، آگاه باشد.
گرفتن رضایت نامه در تحقیق نیز همین معنی را دارد، اما ابعاد جدیدی به آن اضافه شود.
طرح تحقیق کیفی تعین کننده ملاحظات اخلاقی ویژه ای است که باید مدنظر قرار گیرد.
رضایت نامه : شرکت کنندگان اطلاعات کافی در زمینه تحقیق مورد نظر داشته و قادر به درک اطلاعات باشند و قدرت انتخاب آزادانه برای شرکت یا عدم شرکت در تحقیق را داشته باشند.
از نگرانی ها در تحقیق کیفی: اگرچه شرکت کننده برای مطالعه بر روی یکی از تجربیات زندگی (مثلا تجربه تحت عمل جراحی قلب باز قرار گرفتن) رضایت می دهد، اما ممکن است در مصاحبه مسائل جدیدی پیش آید که شرکت کننده و یا حتی محقق هم برای روبرو شدن با آن آماده نباشند.
غیر قابل پیش بینی بودن فرایند تحقیق کیفی، ارزش رضایت نامه را کاهش داده و محرمانه بودن را به مخاطره می افکند.
ممکن است بیمار افسرده بوده و نگران فقدان مرگ یا مردن باشد و چیزی که بیمار پاسخ می دهد غیر قابل پیش بینی است
تحقیق کیفی غیر قابل پیش بینی است و طرح آن به موازات پیش رفتن فرایند تحقیق مشخص می شود، باعث می شود که رضایت نامه به طریق متفاوتی گرفته شود،
محقق در طی فرایند تحقیق، رضایت نامه شرکت کنندگان را مورد ارزیابی مجدد قرار دهد.
با گذشت زمان،رضایت نامه باید دوباره بررسی شود چرا که وقایع و یا نتایج غیرمنتظره به وقوع می پیوندند.
از ابتدای تحقیق و در پی آن به شرکت کنندگان یادآوری شود که هر زمانی که بخواهند، از شرکت در تحقیق انصراف دهند.
برای کودکان، افرادی که بیماری های روانی یا نا توانی در یادگیری دارند و همچنین بیماران بیهوش، باید از نماینده یا از وکیل آنها رضایت کسب شود.
مشاهده مخفیانه شرکت کننده نیز برای محقق کیفی نگرانی اخلاقی به وجود می آورد.
بعضی مواقع مشاهده مخفیانه شرکت کننده توسط محقق برای جمع آوری داده ها ضروری است.
چنانچه محقق با نیرنگ و فریب به جمع آوری داده ها بپردازد به وجهه ی خود به عنوان یک محقق آسیب می رساند.
بعضی از محققین : گاه فریب دادن به منظور مشاهدات مخفیانه یا توضیح ناقص اهداف مطالعه برای به دست آوردن داده های قابل اعتماد و معتبر لازم است.
مسئله مشاهده مخفیانه شرکت کنندگان باید به طور جدی مورد بررسی قرار گیرد.
محقق همواره باید راه حل های دیگری که می توانند مطالعه را از نظر اخلاقی غنی سازند مد نظر قرار دهد.
محرمانه بودن و گمنامی
محرمانه بودن: رعایت اصول سودمندی و عدالت موجب محرمانه شدن داده ها و گمنامی شرکت کنندگان در مطالعه می شود.
داده های مربوط به شرکت کنندگان به صورت عمومی شرکت داده نمی شود، و در دسترس افرادی که در تحقیق شرکت ندارند قرار داده نمی شود.
گمنامی : حتی خود محقق هم نتواند یک شرکت کننده را با داده هایی که از او به دست آمده ارتباط دهد.
به دلیل ماهیت جمع آوری داده ها در تحقیق کیفی، گمنامی امکان پذیر نیست.
تعامل یک به یک و شخصی در طول فراین مصاحبه باعث می شود که محقق شرکت کنندگان را بشناسد.
مشاهده شرکت کنندگان و مصاحبه یک به یک، امکان فراهم آمدن شرایط برای گمنامی را منتفی می سازد.
کوچک بودن حجم نمونه و توضیحات مبسوط در بیان یافته ها می تواند محرمانه بودن را دچار مشکل سازد.
توضیحات مبسوط: ما از تجربیات مان یاد می گیریم و احتیاج داریم که ثمره آن یاد گیری را به طور کامل معرفی کنیم، به طوری که شنوندگان را به سهیم بودن با خود در آن تجربه ها و قضاوت در مورد درستی نتایج خود دعوت کنیم.
توضیحات مبسوط برای معنی دادن به تحقیق بسیار مهم است.
لینکلن و گوبا: اگر شرح تجربه توسط شرکت کنندگان نیاز به توضیحات مبسوط دارد، آن را نگه داشته و برای اجازه، تایید مطالب و توجیه به پاسخ دهندگان باز گردانید.
ملاحظات اخلاقی در مورد ارتباط پژوهشگر و تحقیق کننده
روش های تولید داده ها: مصاحبه یک به یک، گروه های متمرکز، و مشاهده شرکت کنندگان
این راهبردها نیاز به ارتباط نزدیک و شخصی با شرکت کنندگان دارند.
محقق ابزاری است برای جمع آوری داده هاست:
می تواند شرکت کنندگان در تحقیق را بشناسد
ممکن است با پیش رفتن تحقیق، حد و مرزهای ارتباط به تدریج حذف شده و سردرگمی نقش منجر به نگرانی های اخلاقی در تحقیق شود.
راموس: پاسخ دهنده و محقق به صورت کلامی در تعامل با یکدیگرند و ارتباط آنها ممکن است از همکاری حقوقی و همکاری دوستانه در حل مشکل و یا اعتماد دائمی و وابستگی به یکدیگر متغیر باشد.
هنگامی که شرکت کنندگان نقش محقق را با نقش مشاور یا درمانگر اشتباه می گیرند و مسائل غیر مرتبط با موضوع مورد نظر آشکار می شود، حفاظت از رفاه و سلامت شرکت کنندگان باید بر تحقیق مقدم شمرده شود.
محقق نباید از نقش ابزاری که در تحقیق برعهده دارد به نقش یک مشاور یا درمانگر درآید.
محقق می تواند مصاحبه را به سمت و سویی را که می خواهد هدایت کند و پس از پایان مصاحبه به مشکلاتی که در طول مصاحبه شرکت کننده عنوان شده است رسیدگی نماید.
محققین باید انتخاب شرکت کنندگان در تحقیق را از نقطه نظر اخلاقی مورد توجه قرار دهند،
به آن هایی توجه نمایند که لازم است حرف هایشان مورد شنیدن قرار گیرد؛ زنان، اقلیت ها، کودکان و بی سوادان و آنهایی که از نظر وضعیت حرفه ای یا شخصی در سطح پایینی قرار دارند. مسئولیت اجتماعی محقق وی را ملزم به توجه به تنوع ها می کند.
بروز مسائل حساس در جریان پژوهش کیفی
مصاحبه ممکن است یکی از محدود موقعیت هایی باشد که شرکت کننده برای بیان موضوع مورد نظر در دسترس دارد و موضوع ممکن است یک مقوله حساس باشد.
ممکن است در جریان انجام یک تحقیق کیفی بر روی جمعیت هایی نظیر جمعیت افراد در حال مرگ، کودکان، بزرگسالان، خانواده ها و افرای که معلولیت ذهنی دارند مسائل حساس بروز کند.
موضوعاتی؛ مرگ ناگهانی یکی از افراد مورد علاقه، یا یک بیماری تهدید کننده زندگی، مواردی هستند که شرکت کننده را در یک موقعیت بد قرار می دهند.
برحسب شدت تعامل بین محقق و شرکت کننده، محقق ممکن است در یک موقعیت بد قرار گیرد در این گونه موارد نباید از این موضوع تحقیق منحرف شد.
شرکت کنندگان ممکن است نیاز به صحبت کردن داشته باشند،
باید برای شرکت کننده مشخص شود که محقق پس از مصاحبه، مسئله مورد نظر آنها را رسیدگی خواهد کرد.
هر تحقیقی ممکن است عواطف را به نحوی تحریک کند و فراهم نکردن موقعیت برای صحبت کردن پاسخ دهندگان به عنوان بی مسئولیتی تلقی شود.
محقق باید زمانی را به باز خورد و شرح احساسات شرکت کنندگان فراهم نماید.
این امر ممکن است موجب دریافت داده های بیش از حد شود، لیکن انجام آن ضروری است.
محقق پس از هر مصاحبه باید از شرکت کنندگان بپرسد که آیا مایلند که مشکلات شان را پیگیری نماید.
تفسیر داده ها و گزارش تفسیرهای ذهنی
تفسیر داده ها و گزارش یافته ها نیاز به اختصاص زمانی برای بررسی مجدد گفته های شرکت کنندگان و یادداشت ها دارد.
آگاهی از دیدگاه های محقق و کنارگذاشتن آن ها، آنچه که محقق می داند، برای اطمینان از تحلیل درست داده ها لازم است.
مرور داده ها و تایید دسته بندی ها توسط محققی دیگر به اعتبار نتایج کمک می کند.
بازگرداندن توضیحات نهایی به شرکت کنندگان برای تایید تفسیر مصاحبه ها یا مشاهدات بر صحت تحلیل داده ها می افزاید.
محقق سو تفسیر را کاهش داده و از حذف داده های مهم پیشگیری می کند.
منابع
سالیانه 50 تا 100 میلیون حیوان برای تحقیقات آزمایشگاهی از بین می روند.
این آمار را دکتر خوری در کارگاه اخلاق در پژوهش ارائه دادند.
حق حیوانات
سه تا R
replacement - refinement - educing
جایگزینی : تا جایی که می شود حیوانات را با مدل های دیگر استفاده کنیم یا مدل های کامپیوتری استفاده کنیم
بهبود بخشیدن به سیستم: حیوان درد نکشد. دوره نگه داری را به حداقل برسانیم. از حیوانات وحشی استفاده نکنیم. از بی هوشی و بی دردی استفاده کنیم.
بهبود بخشیدن به سیستم: حیوان درد نکشد. دوره نگه داری را به حداقل برسانیم. از حیوانات وحشی استفاده نکنیم. از بی هوشی و بی دردی استفاده کنیم.
کم کردن تعداد حیوانات: با چهار حیوان اگر ازمایش معنی دار می شود نباید نمونه های بیشتر را گرفت. از متدهایی استفاده کنید که حتی با یک نمونه جواب می دهد. اگر شرایط کنترل شده باشد از تعداد کم حیوان استفاده کرد.
بسم الله الرحمن الرحیم